تاٌثیر ترکیب تاج پوشش توده جنگلی بر چرخه بیوژئوشیمیایی گونه راش هیرکانی (Fagus orientalis Lipsky) (مطالعه موردی: جنگل آموزشی پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس- صلاح الدین کلا)

سابقه و هدف: گونه راش به عنوان یکی از با ارزش‌ترین گونه‌های صنعتی ایران با حضور در ترکیب‌های تاجی گونه‌های مختلف اثرات متفاوتی بر حاصل‌خیزی خاک خواهد داشت. مطالعات متعددی به بررسی نقش ترکیب تاج پوشش بر چرخه‌های بیوژئوشیمیایی پرداختند و نتایج متفاوتی حاصل شده‌ است. ترکیب‌های متفاوت تاج پوشش در مقیاس‌های مختلفی ناهمگنی ایجاد می‌کنند. این تفاوتها با تاٌثیری که بر کمیت و کیفیت جریان وروی و خروجی آب و عناصر غذایی دارند بر جریان‌های بیوژئوشیمیایی نیز اثرات مختلفی خواهند داشت. هدف این پژوهش تعیین عملکرد تاج پوشش خالص و آمیخته راش هیرکانی در تغییرات چرخه بیوژئوشیمیایی این گونه است. مواد و روش: چهار ترکیب تاج پوشش درخت راش در اشکوب فوقانی، شامل راش- ممرز، راش- افراپلت، راش آمیخته (راش- افراپلت- ممرز) و راش خالص در جنگل آموزشی- پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس مورد توجه قرار گرفت. برای هر ترکیب‌ پنج تکرار مشخص و در مجموع بیست قطعه نمونه در جنگل ایجاد شد. در فصل رویش (تابستان)، نمونه‌های لاشبرگ و خاک (10 × 50 ×50 سانتی‌متر) در نزدیکترین فاصله به تنه اصلی درختان راش و از چهار سمت آن جمع‌آوری و یک نمونه ترکیبی به آزمایشگاه انتقال داده شد. مشخصه‌های کربن و نیتروژن لاشبرگ، مشخصه‌های فیزیکی- شیمیایی خاک شامل وزن مخصوص، بافت خاک، رطوبت، واکنش خاک، کربن آلی، نیتروژن کل و مشخصه‌های زیستی و تصاعد گازی شامل زیتوده میکروبی کربن و نیتروژن، جمعیت و زیتوده کرم خاکی، تصاعد گازی متان، دی‌اکسید کربن و نیتروزاکسید اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: ترکیب آمیخته تاج پوشش بالاترین کیفیت لاشبرگ با بیشترین مقدار نیتروژن و کمترین مقدار کربن را نشان داد. کمترین مقدار چگالی ظاهری و بیشترین مقدار رطوبت خاک در ترکیب خالص راش مشاهده‌ شد و بافت خاک تفاوت معنی‌داری نشان نداد. بیشترین میزان pH و نیتروژن خاک در ترکیب آمیخته و بیشترین مقدار کربن و نسبت کربن به نیتروژن خاک در ترکیب خالص راش مشاهده ‌شد. بیشترین مقادیر زیتوده میکروبی کربن (80/707 میلی‌گرم بر کیلوگرم)، زیتوده میکروبی نیتروژن (79/50 میلی‌گرم بر کیلوگرم)، تصاعد دی‌اکسیدکربن (54/0 میلی‌گرم دی‌اکسیدکربن در مترمربع در روز) و نیتروزاکسید (38/ میلی‌گرم نیتروزاکسید در مترمربع در روز) در ترکیب خالص راش و بیشترین تعداد (60/2 تعداد در مترمربع) و زیتوده ‌کرم‌خاکی (29/ 11 میلی‌گرم در مترمربع) در ترکیب آمیخته مشاهده ‌شد. تصاعد متان تفاوت آماری معنی‌داری در بین ترکیب‌های مختلف درختی نشان نداد. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاضر نشان داد ترکیب تاج پوشش خالص راش نسبت به دیگر ترکیب‌های درختی بر چرخه‌های کربن و نیتروژن تاٌثیر بیشتری داشته ‌است و این تاثیر با توجه به مقادیر به دست آمده وابسته به سطح بالاتر رطوبت خاک و میزان کربن آلی بوده است. همچنین سایر مشخصه‌هایی که در مطالعات به تاٌثیر مثبت آنها بر چرخه‌های مذکور اشاره شده است در این مطالعه تاثیری نشان ندادند.